کرمان؛ سرزمین ضرب المثلها/ غنای فرهنگی در کنار لهجه شیرین محلی

به گزارش خبرنگار مهر، کرمان در واقع یکی از غنی ترین و بکرترین فرهنگهای کهن پارس را در خود جای داده است و به سادگی می توان دست نخورده بودن این فرهنگ و گویش خاص پارسی را هم اکنون در بین مردمان کرمان دید.

کریمان در حالی پس از گذشت سالها و با وجود هجمه فرهنگهای مختلف در طول تاریخ و هم اکنون در عصر تکنولوژی فرهنگ خود را حفظ کرده اند که به جرات می توان بافت فرهنگی و اجتماعی کرمان را می توان به عنوان یکی از اصیلترین و غنی ترین فرهنگهای ایران زمین که ریشه ای پارسی دارد مثال زد.

ضرب المثل در فرهنگ کرمانی به اوج می رسد

لهجه محلی، حفظ رسوم و سنتهای غنی و رفتاری سرشار از متانت و بردباری که خصیصه مردمان کویر است در کنار شوخ طبعی در گفتار زمینه را برای تبلور و پرورش طبعی نکته سنج در کرمان مهیا کرده است و درست اینجاست که طنز و طنازی و در لفافه ضرب المثلها سخن گفتن در کرمان خود را به اوج رسانده است.

به گونه ای که در گفتار کرمانیهای اصیل در هر جمله یک ضرب المثل نیز نهفته است و سعی می کنند با استفاده از اصطلاحات و ضرب المثلهای رایج در ادبیات فارسی و گاه خاص مردم کرمان منظور خود را به شنونده القاء کنند.

زیره به کرمان بردن یکی از رایج ترین مثل های فارسی و به مفهوم کار نامعقول و بیهوده کردن است، این مثل نه تنها در گفتگوهای عوام، که در سخنان و نوشته های خواص نیز بارها می آید و نشان از توجه مردم به استفاده از نماها و نشانه ها دارد.

زبان شیرین فارسی در نتیجه فکر باریک بین و طبع بذله گو و نکته سنج ایرانی، از لحاظ امثال و حکم از غنی ترین زبان های دنیاست، امثال و حکم از دیرباز در ادبیات منظوم و منثور ایران رخنه کرده و هیچ شاعر معروف ایرانی نیست که در سخنان خود از این ضرب المثل ها استفاده نکرده باشد.

هم در ادبیات کلاسیک فارسی و هم در نیم زبان ها و لهجه های ایرانی ضرب المثل ها به فراوانی دیده می شود و استان کرمان یکی از مناطق عمده ای است که مردم آن علی رغم هجمه های فرهنگی سالهای گذشته به اصالت زبان فارسی از ضرب المثلها و نمادهای زبان فارسی در محاورات روزانه خود به حد وفور استفاده می کنند.

بیان ضرب المثلها با لهجه شیرین کرمانی

یکی از مواردی که برغنای استفاده از ضرب المثلها در این استان افزوده است تلفظ آنها با گویش محلی در مناطق مختلف استان است که شیرینی استفاده آن را زیاد تر می کند.

توجه به جمع آوری این مثلها و نمادهای فارسی با گویش کرمانی در سالهای گذشته خوشبختانه باعث شده است که تعدادی از این ضرب المثلها که خاص استان کرمان است چاپ و حفظ شوند و در بایگانی اسناد و کتابهای ادبیات و هنر کرمان ثبت شوند.

در مورد مردم کرمان همین بس که میهمان نوازی شان شهره عام و خاص است و در این دیار کهن باورها و اعتقادات جالبی از قدیم رایج بوده که هنوز نزدبرخی مردم کاربرد دارد.

نمونه این باورها در کرمان کم نیست البته در این مجال بحث برسر این نیست که این باورها درست یا نادرست اند بلکه تاکیدی برادبیات گسترده ذهنی کرمانیها دارد و اینکه در کرمان هر واژه ای معنی و استفاده های بیشماری دارد.

و اما نمونه مثلهایی که در کرمان به کار برده می شود یکی همان مثال زیره به کرمون بردن است که توضیح داده شد و این مثال در ابتدا درباره کیفیت و عطر خاص زیره کرمان به کار برده می شد و بعدها برای کار بیهوده و نامعقول به کار برده شد.

دهخدا صاحب کتاب امثال و حکم برای این مثل در فارسی 50معادل در زبان عربی 7معادل و دراروپایی 2معادل آورده است.

نمونه ای از ضرب المثلهای خاص کرمان

اما نمونه های ضرب المثلهایی که در محاوره مردم کرمان بکار برده می شوند:

"اسب بدو کاجوش ر‍ِ زیاد می کنه" برای انسانهای موفقی که تکاپوی زیادی برای موفقیت خود در زندگی دارند که نتیجه این تلاششان را می بینند.

"یه محله عروسی یه هفت محله ور می‌شورند" منظور عده زیادی برای حضور در عروسی مشغول تدارک هستند.

"کی زنه دسته به جوغن کی خوره حلیم و روغن؟" جوغن به معنی هاون است، این مثل در موردی بکار می رود که یکی زحمت و مشقت کاری را بکشد و دیگری از ثمر آن بهره مند شود.

"توره که از باغ انگوری قهر کنه دو من نیم انگور منفعت باغبون"  شغال که از باغ انگور قهر کند ضررکمتر به باغبون زده می شود.

"چلو صافی به آفتابه میگه دو کُتو" (کت در گویش کرمانی به معنای سوراخ است) این مثال خطاب به آدم های عیب جو بکار می رودکه عیوب خود را نمی بینند.

"آرتو بیار کارتو بیار شا‌خانمو آش می‌پزه" (آرتو یعنی آرد را و کارتو یعنی کارد) آرد و کارد را بیاورید شاخانم می‌خواهد آش بپزد.

در مواردی استفاده می‌شود که یک نفر می‌خواهد کاری را انجام بدهد ولی انتظار دارد یک عده مثل وردست برای او ابزار کار را مهیا کنند تا او آن کار را انجام بدهد.

نمونه این مثلهای جالب در محاورات روزانه مردم کرمان زیاد است.

شاید یکی از دلایلی که لهجه کرمانی را یکی از شیرین ترین لهجه های فارسی دانسته اند به دلیل استفاده ازهمین مثلها در تمامی شهرهای استان است و این مسئله می تواند نشان از غنای فرهنگی نزد مردمان این دیار میهمان نواز باشد.

در حین خرید، درگفتگو باهمسایه و دوست در کسب و کار همه و همه جایی است که می توانید در حین گفتگوی دو نفر این مثلها را بشنوید.

ضرب المثل جزو جدایی ناپذیر لهجه کرمانی است

حسین آقاجانی از استادان مردم شناسی کرمان در گفتگو با خبرنگار مهر درباره ضرب المثلها و دایره استفاده از مثلهای فارسی در استان کرمان می گوید: خوشبختانه استان کرمان یکی از معدود استانهایی است که استعمال ضرب المثلها در سطح وسیع در بین مردم در زندگی روزمره جاری است.

وی ادامه می دهد: ضرب المثل ها در کرمان ماندگاری بالایی دارند و خوشبختانه با حفظ کارکردهایشان توانسته اند روز به روز در جامعه کرمانی بیشتراستفاده شوند.

آقاجانی تصریح کرد: کارکردهای اجتماعی ضرب المثلهای این استان باعث شده که مردم آن در هر زمان و مکانی مثلی برای گفتن آماده داشته باشند.

وی با تاکید بر استفاده خانواده ها از مثلهای فارسی به جهت انتقال آن به نسلهای بعد گفت: انتقال این مثلها تاکنون نیازی به مکانیسم خاصی نداشته است و نسل به نسل از طریق گفته های مردم منتشر شده است.

ضرب المثلها به همان میزان شیرینی شان تاثیرات مختلفی دارند و در کرمان کارکردشان زیاد است و این در عصر امروز که با ورود نشانه های تهاجم فرهنگی غرب به زبان فارسی مواجه هستیم نعمت بزرگی است که باید قدر دانسته شود و بیش از گذشته در کتب و اشعار و حتی از طریق گفته های مردم و اقشار مختلف جامعه رایج شود تا به دست فراموشی سپرده